Ở Mỹ, chúng tôi được dạy rằng mọi hình thức sao chép đều là xấu. Tất nhiên, đạo văn là sai trái, nhưng có lẽ chúng ta đã “ném cả đứa bé đi cùng nước tắm.”
Những gì trường học không dạy bạn
Môn Ngữ văn ở trung học không giúp bạn viết tốt hơn trong đời thực, cũng giống như một tấm bằng Khoa học máy tính không đảm bảo bạn có thể viết code thành thạo. Thứ duy nhất nó dạy là cách viết những bài luận theo đúng ý giáo viên.
Tôi từng phải viết một bài luận về truyện ngắn Why I Live at the P.O. của Eudora Welty. Nếu bạn chưa đọc, cũng đừng lo.
Truyện ngắn Why I Live at the P.O. (Tại sao tôi sống ở bưu điện) của Eudora Welty, xuất bản năm 1941, là một tác phẩm mang đậm chất trào phúng và châm biếm về những mâu thuẫn trong gia đình miền Nam nước Mỹ.
Câu chuyện được kể bằng ngôi thứ nhất bởi một người phụ nữ tên là Sister (Chị gái), người luôn cảm thấy mình bị đối xử bất công trong gia đình. Mâu thuẫn bắt đầu khi em gái của cô, Stella-Rondo, bất ngờ trở về nhà cùng một đứa trẻ nhỏ mà cô khẳng định là con nuôi chứ không phải con ruột. Sister nghi ngờ điều này và nhận thấy cả gia đình dường như đứng về phía Stella-Rondo, trong khi cô thì bị chỉ trích và xa lánh.
Sự oán giận và hiểu lầm liên tục leo thang đến mức Sister quyết định bỏ nhà ra đi và chuyển đến sống tại bưu điện, nơi cô làm việc. Tuy nhiên, dù đã chuyển đi, cô vẫn không thể thoát khỏi ảnh hưởng của gia đình và sự cay đắng của chính mình.
Không ai trong lớp hiểu được truyện muốn nói gì. Nó chỉ đơn giản là một câu chuyện nhàm chán nơi chẳng có gì xảy ra, rồi vẫn chẳng có gì xảy ra, rồi hết truyện. Cô giáo hỏi cả lớp rằng truyện có ý nghĩa gì. Không ai trả lời. Tôi lên tiếng: “Thật lòng em không biết. Em muốn biết, nhưng em không hiểu.” Cô không vui. Học trò cưng của cô cũng lặp lại câu nói của tôi. Cô bực đến mức chẳng buồn giải thích cho chúng tôi.
Cuối cùng, học trò cưng của cô giáo cũng tìm thấy một đoạn bình luận trong sách giáo khoa, nói rằng Eudora Welty phản ánh cuộc sống và phong tục miền Nam. Chúng tôi ghi nhớ điều đó – phòng khi nó xuất hiện trong bài kiểm tra.
Vì tôi chưa bao giờ thực sự học được cách viết hay – một cách thuyết phục, cuốn hút, hấp dẫn – tôi đã học bằng cách sao chép.
Không phải đạo văn – đó là khi bạn dùng nguyên văn câu chữ của người khác. Thay vào đó, tôi sao chép phong cách. Tôi học được điều gì mình thích, điều gì mình có khả năng làm tốt bằng cách bắt chước cách người khác viết.
Sao chép phong cách, không phải nội dung
Ví dụ, trong bài viết Hello, I’m 1074018628, một bài viết ngắn năm 2008, tôi đã sao chép phong cách của Seth Godin. Nó chỉ dài 160 từ, đi thẳng từ một ví dụ cụ thể đến một bài học mang tính triết lý. Cuối cùng, bạn cảm thấy có động lực để trở nên tốt hơn, từ đó khiến thế giới tốt đẹp hơn.
Bản dịch Hello, I’m 1074018628
Dịch vụ khách hàng có thực sự là một dịch vụ không? Hay nó chỉ là một tấm khiên để hầu hết nhân viên công ty bạn không bao giờ phải nói chuyện với những khách hàng phiền phức?
Tôi vừa nhận được email này:
Yahoo! cam kết đem lại thành công cho tài khoản 1074018628 và chúng tôi tin rằng có cơ hội để cải thiện hiệu suất của bạn.
Có một sự khác biệt lớn giữa việc nói rằng bạn trân trọng khách hàng và cách bạn thực sự đối xử với họ.
Bạn có thể dùng danh sách email khách hàng để gửi hàng loạt lời mời chào bán hàng, hoặc bạn có thể gửi cho họ những bài viết hữu ích.
Bạn có thể đặt số điện thoại hỗ trợ khách hàng trên mọi website của mình, hoặc chỉ cung cấp một biểu mẫu trực tuyến.
Bạn có thể dùng tin nhắn tự động nói rằng cuộc gọi của tôi “rất quan trọng” hoặc bạn có thể để một người thật bắt máy.
Bạn có thể thuê nhân viên ít kinh nghiệm với mức lương thấp nhất để trả lời cuộc gọi, hoặc bạn có thể trao quyền cho họ giải quyết vấn đề, hoàn tiền, linh động với những trường hợp đặc biệt, và chuyển lên cấp cao hơn khi cần.
Vậy, “dịch vụ khách hàng” là để phục vụ khách hàng, hay là để tránh họ?
Hành động quan trọng hơn lời nói.
Nhưng rồi… khi bạn nghĩ về cách thực sự áp dụng điều đó, bạn nhận ra mình không có công cụ nào. Ví dụ trong bài rất đúng, nhưng rồi bạn tự nhủ: “Mình đâu có tệ đến vậy – mình đâu có gửi email hàng loạt một cách thảm hại.” Và khi cố gắng sáng tạo hơn, bạn nhận ra rằng “không tệ hại” không phải là một mục tiêu. Thế là bạn đọc lại bài viết để tìm lời khuyên, nhưng câu “đừng tệ” không phải là một bài học. Nó chỉ giống như Seth (hoặc tôi) đang nhìn bạn với ánh mắt đầy kỳ vọng, nhưng chẳng đưa ra câu trả lời nào – giống hệt cô giáo Ngữ văn của tôi.
Điều tôi học được từ việc sao chép Seth: Tôi thích những ví dụ giàu hình ảnh, nhưng tôi không thích để người đọc bơ vơ mà không có cách giải quyết. Tôi không thể khai thác một ý tưởng hay chỉ trong 160 từ. Tôi thích kết thúc bài viết bằng một nốt thăng. Và quan trọng nhất, tôi thực sự đã học được điều gì đó.
Tôi còn sao chép những người khác, đôi khi có dẫn nguồn, như bài châm biếm về Joel Spolsky, được cấu trúc gần như y hệt bài luận đầu tiên trong cuốn (Not That You Asked): Rants, Exploits, and Obsessions của Steve Almond. Qua đó, tôi nhận ra rằng việc bắt chước phong cách này rất thú vị, nhưng tự tạo ra một cấu trúc tương tự lại vượt quá khả năng của tôi.
Trong Not That You Asked, Steve Almond ghi lại một cuộc đời dành để đấu tranh với những “vị vua ngốc nghếch” của nền văn hóa hiện đại. Ông đối đầu với Sean Hannity trên truyền hình quốc gia, thách thức Oprah Winfrey, suýt bị một đoàn làm phim thực tế bắt cóc, và cuối cùng đặt chân đến Boston – nơi ông nhanh chóng chọc giận toàn bộ người hâm mộ Red Sox. Giữa những trận chiến đó, ông vẫn dành thời gian để tôn vinh người hùng văn chương của mình, cố nhà văn Kurt Vonnegut. Đây là những bài tiểu luận mà Los Angeles Times đã gọi là “sâu sắc, táo bạo và sắc sảo.”
Tôi vẫn đang sao chép, ngay cả bây giờ
Ngay cả khi tôi dường như đã “tìm được giọng văn của mình” với 60.000 người đăng ký đồng tình, tôi vẫn tiếp tục thử nghiệm với những phong cách khác. Ví dụ, bài viết này chính là một nỗ lực bắt chước James Altucher – chỉ khác là không có những câu chuyện tình dục, nên chắc chắn kém hấp dẫn hơn.
James Altucher là một doanh nhân, nhà đầu tư, tác giả và diễn giả người Mỹ. Ông được biết đến với các bài viết thẳng thắn, cá nhân và đôi khi gây tranh cãi về chủ đề khởi nghiệp, đầu tư, tài chính cá nhân và phát triển bản thân.
Altucher đã thành lập hoặc đồng sáng lập nhiều công ty khởi nghiệp, một số trong đó đã thành công, trong khi những công ty khác thất bại. Ông cũng là một nhà đầu tư mạo hiểm và từng làm việc trong lĩnh vực tài chính.
Ngoài sự nghiệp kinh doanh, Altucher là tác giả của nhiều cuốn sách bán chạy như Choose Yourself, The Power of No và Reinvent Yourself, trong đó ông chia sẻ những bài học về thất bại, thành công và cách tạo ra cuộc sống có ý nghĩa theo cách riêng.
Ông cũng là một blogger và podcaster nổi tiếng, với phong cách viết mang tính cá nhân, trung thực, thường xuyên đề cập đến những sai lầm và bài học của bản thân.
Cụ thể, giống như một bài của James, tôi bắt đầu bằng một câu chuyện cá nhân, nhưng phải đến cuối bài mới kết luận, một kết luận có vẻ tầm thường nhưng lại mang đến cảm giác về một ý nghĩa lớn lao hơn. Tôi đang dùng những câu ngắn hơn bình thường. Tôi thừa nhận những điều có thể khiến tôi xấu hổ, như việc tôi không đủ mạnh mẽ hay tinh tế để phát triển một phong cách riêng mà phải học bằng cách bắt chước người khác.
Giờ bạn đã biết tôi đang cố gắng sao chép phong cách, bạn có thể tự đánh giá James làm tốt hơn tôi thế nào. Nhưng “giỏi như James trong phong cách của James” không phải là mục tiêu. Mục tiêu là học hỏi và phát triển với tư cách một người viết, và tôi thực sự thấy điều này rất thú vị.
Sao chép là một kỹ thuật hữu ích trong hầu hết mọi lĩnh vực
Tôi từng là nhà vô địch bóng vợt nội bộ tại Đại học Texas. Dù phải luyện tập rất nhiều, tôi học bằng cách xem những người chơi giỏi, rồi cố gắng bắt chước cú đánh, cách di chuyển, cách họ đặt bóng.
Có đầu bếp vĩ đại nào mà trong sự nghiệp của mình chưa từng học các phong cách khác nhau từ những nền ẩm thực khác nhau?
Ngay cả Picasso – một trong những nghệ sĩ sáng tạo nhất trong lịch sử – cũng bắt đầu bằng việc sao chép các bậc thầy đi trước.
Văn hóa Mỹ đề cao sự sáng tạo, tưởng thưởng cho sự độc đáo. Chúng ta ám ảnh với “đổi mới.” Chúng ta được dạy rằng sao chép là xấu xa.
Nhưng thực ra:
Sao chép là một trong những cách tốt nhất để học hỏi, phát triển, đánh giá và khám phá. Nó là một công cụ hợp pháp, miễn là ta xem nó như một phương tiện để đạt đến đích.
Sao chép, một cách trớ trêu, lại giúp bạn khám phá bản thân. Cách để biết bạn thực sự là ai, điều gì quan trọng với bạn, bạn giỏi gì, bạn tin vào điều gì – là thử nghiệm, như thử quần áo, để xem cái gì phù hợp với mình. Bản thân bạn đã phần nào phản chiếu những thứ xung quanh, vậy nên hãy nhặt lên những mảnh ghép khác nhau và xem mảnh nào bạn muốn giữ lại.
Sao chép và sáng tạo trong thời đại AI (phần này của Khánh)
Trong một thế giới nơi AI có thể viết văn bản, sáng tác nhạc, và thậm chí tạo ra tác phẩm hội họa, câu hỏi không còn là chúng ta có nên sao chép không? mà là chúng ta sẽ sao chép và sáng tạo như thế nào?
AI không “sáng tạo” theo nghĩa truyền thống—nó tổng hợp, phân tích và tái cấu trúc những gì đã có. Nó chính là minh chứng sống động cho việc sao chép có thể tạo ra giá trị mới. Nhưng điểm khác biệt lớn giữa con người và AI là sự chủ đích:
Chúng ta không chỉ sao chép, mà còn chọn lọc, nhào nặn, thêm vào đó cảm xúc, cá tính và góc nhìn riêng.
Thay vì lo lắng rằng AI sẽ làm lu mờ khả năng sáng tạo của con người, hãy tận dụng nó như một công cụ để học hỏi nhanh hơn. Giống như Picasso từng sao chép các bậc thầy trước khi tìm ra phong cách của riêng mình, chúng ta có thể dùng AI để tiếp thu tinh hoa của nhiều tác giả, nhiều phong cách, sau đó biến nó thành của mình.
Bản chất của sự sáng tạo không phải là sự xuất hiện từ hư vô, mà là quá trình hấp thụ, chuyển hóa và phát triển. AI có thể giúp chúng ta khoác lên những ý tưởng một chiếc áo văn phong rực rỡ hơn, nhưng linh hồn của nội dung vẫn nằm ở tư duy, cảm xúc và sự sáng tạo của chính chúng ta. Vậy nên, đừng sợ sao chép – hãy sao chép một cách thông minh, có mục đích, và biến nó thành một bước đệm để vươn tới sự độc đáo thực sự.
Lưu ý: Bài viết được dịch với sự hỗ trợ từ ChatGPT và tinh chỉnh văn phong từ ngữ từ KDigital, bổ sung thêm các chú thích để nội dung sát nghĩa, tự nhiên và dễ hiểu nhất! Xưng hô trong bài viết ám chỉ đến tác giả của bài viết gốc Jason Cohen.
