Tại sao tôi cảm thấy mình như một kẻ lừa đảo?

Hầu hết những người khởi nghiệp khi xây dựng điều gì đó từ con số không, đều từng đối mặt với hội chứng kẻ mạo danh (impostor syndrome). Tôi cũng không ngoại lệ. Nhưng khi bạn hiểu được gốc rễ của nó, bạn sẽ tìm ra cách để đánh bại con quái vật vô hình này.

Impostor Syndrome (hội chứng kẻ mạo danh) là một trạng thái tâm lý khi một người cảm thấy mình không xứng đáng với thành công hoặc vị trí hiện tại, dù họ có năng lực thực sự. Người mắc hội chứng này thường nghĩ rằng thành công của họ chỉ là do may mắn, nhờ sự giúp đỡ của người khác hoặc họ đã “đánh lừa” mọi người tin rằng mình giỏi hơn thực tế.

Bạn có bao giờ cảm thấy mình là một kẻ giả mạo?

Lời chia sẻ đầy cảm hứng từ một doanh nhân dày dạn kinh nghiệm như Jason thật ra là liều thuốc an ủi dành cho tôi trong những ngày đầu hoang mang khi Smart Bear còn chập chững bước đi. Tôi đã từng cảm thấy mình là một kẻ lừa đảo mỗi ngày. Tôi bán một công cụ chưa hoàn thiện, đầy lỗi, và tự phong mình là “chuyên gia” trong một lĩnh vực thậm chí còn chưa tồn tại. Mỗi giây trôi qua, tôi đều nghĩ mình đang đánh lừa cả thế giới.

Tôi quảng cáo rằng công cụ của mình “giảm một nửa thời gian đánh giá mã nguồn”, nhưng liệu đó có phải sự thật, hay chỉ là câu nói tôi lặp đi lặp lại đến mức tự thuyết phục chính mình? Tôi loay hoay xử lý các giao dịch lớn, trong khi chẳng biết gì về kế toán, dòng tiền hay hóa đơn – tất cả khiến tôi bị bộ phận Kế toán nhìn bằng nửa con mắt. Tôi còn mạnh dạn hướng dẫn khách hàng về “các phương pháp tốt nhất” để đánh giá mã nguồn, thậm chí viết cả một cuốn sách về nó. Nhưng tôi là ai mà dám chỉ bảo người khác cách làm việc?

Những câu hỏi cứ dồn dập trong đầu:

• Tôi còn quá trẻ, đúng không?
• Công cụ này tệ quá, làm sao dám lấy tiền người ta?
• Tôi thiếu kinh nghiệm phải không?
• Lẽ ra tôi cần một bằng MBA, hay ít nhất là một khóa học bán hàng nào đó?
• Smart Bear có phải là một công ty thực sự không?

Nhìn lại, tôi nhận ra những cảm giác đó không đúng. Công cụ của tôi thực sự giúp tiết kiệm thời gian và giảm bớt rắc rối – khách hàng đã nói vậy. Dù luôn nghi ngờ danh xưng code review expert – “chuyên gia đánh giá mã nguồn”, tôi đã tích lũy kinh nghiệm với hàng loạt đội nhóm trong đủ kiểu tình huống – nhiều hơn bất kỳ ai, đơn giản vì người khác còn bận làm công việc chính của họ. Và bán hàng, hóa ra chẳng phải điều gì quá huyền bí như tôi từng tưởng.

Nhưng cảm xúc đâu có chịu nghe logic. Jason đã đúng khi nói rằng những cảm giác này không biến mất, ngay cả khi bạn nghĩ chúng đáng lẽ phải tan đi.

Bạn không hề cô đơn

Hội chứng kẻ mạo danh không chỉ dành riêng cho những người khởi nghiệp như chúng ta. Ngay cả những tên tuổi lớn cũng phải đối diện với nó. Mike Meyers từng nói:

Jodie Foster chia sẻ:

June Huh – người bỏ học trung học để làm nhà thơ, sau đó giành Huy chương Fields, danh hiệu cao quý nhất trong toán học – cũng thú nhận:

Mike Myers là một diễn viên hài và nhà biên kịch người Canada nổi tiếng với những vai diễn trong Saturday Night Live, bộ ba phim Austin Powers và loạt phim Shrek.

Jodie Foster là một diễn viên, đạo diễn và nhà sản xuất người Mỹ, người đã giành hai giải Oscar cho vai diễn trong The Accused và The Silence of the Lambs.

June Huh là một nhà toán học người Hàn Quốc, người bỏ học trung học để theo đuổi đam mê thơ ca trước khi trở thành nhà toán học xuất sắc, giành Huy chương Fields – giải thưởng cao quý nhất trong lĩnh vực này.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng 40% người thành công tự coi mình là kẻ lừa đảo, và 84% doanh nhân, chủ doanh nghiệp nhỏ thừa nhận họ cảm thấy như kẻ mạo danh ở mức độ từ vừa phải đến mãnh liệt. Nếu bạn hỏi bất kỳ huấn luyện viên khởi nghiệp nào, họ sẽ xác nhận điều này phổ biến đến mức nào. Trên Twitter (X), người ta không ngừng than thở về nó – mà đó mới chỉ là một phần nhỏ những ai dám thừa nhận.

Dù không phải là một rối loạn tâm lý chính thức, hội chứng kẻ mạo danh vẫn là thứ bạn có thể nhận diện và vượt qua. Hãy xem những dấu hiệu này có quen thuộc với bạn không:

• Bạn gạt bỏ lời khen, giải thưởng, hay sự động viên bằng câu “Có gì đâu mà”.
• Một lời phê bình nhẹ nhàng cũng đủ khiến bạn suy sụp.
• Bạn tin mình không thông minh, không tài giỏi như người khác nghĩ.
• Bạn lo lắng rằng một ngày nào đó, mọi người sẽ “phát hiện” ra sự thật.
• Bạn thấy những người làm cùng công việc “trưởng thành” hơn mình, trong khi bạn vẫn lúng túng xoay xở.
• Thành công của bạn là do may mắn, còn thất bại thì do năng lực kém – bạn nghĩ vậy.
• Nhận công lao cho thành tích của mình là điều chẳng dễ dàng gì.
• Bạn cảm thấy mình đang sống đúng với câu “giả vờ cho đến khi làm được”.

Tại sao những người khởi nghiệp lại hay gặp hội chứng này?

Nghe có vẻ mâu thuẫn, đúng không? Chẳng phải người khởi nghiệp luôn là những kẻ tự tin lao về phía trước, bất chấp mọi lời can ngăn? Chẳng phải họ tạo ra sản phẩm mới vì tin rằng thế giới sẽ cần nó? Chẳng phải việc lập startup là cách hét lên rằng “Tôi làm theo cách của tôi, và cách của tôi là tốt nhất”?

Thực ra, động lực của chúng ta không phải là sự tự tin, mà là khát khao mãnh liệt được làm mọi thứ theo cách riêng. Người cầu toàn như nhiều founder luôn thấy lỗi trong công việc của người khác và tin rằng mình có thể làm tốt hơn. Họ không chịu được việc bị ép buộc, cũng chẳng yên tâm giao việc cho ai vì nghĩ chẳng ai quan tâm bằng mình. Nhưng đồng thời, họ cũng khắt khe với chính mình, luôn thấy công việc chưa đủ tốt, chưa hoàn hảo. Dù người khác tán dương, họ vẫn nghĩ đó chỉ là những sản phẩm dở dang.

Vậy nên, làm startup không phải là tin chắc rằng mình đúng, mà là không bao giờ hài lòng với bất kỳ ý tưởng nào – kể cả của chính mình – và luôn muốn thử một cách tốt hơn.

Khi nghi ngờ trở thành sức mạnh

Những cảm giác này có thể là động lực, nếu bạn biến chúng thành dấu hiệu rằng mình đang học hỏi và tiến bộ. Như Andy Wibbels từng nói:

Andy Wibbels là một chuyên gia marketing, tác giả và diễn giả nổi tiếng trong lĩnh vực công nghệ và kinh doanh số. Anh là người sáng tạo ra các hội thảo như Easy Bake Weblogs và Podcasting Bootcamp, đồng thời là tác giả của cuốn sách Blogwild! A Guide for Small Business Blogging. Với hơn 20 năm kinh nghiệm làm việc tại các startup như Typepad, Get Satisfaction và Lucidworks, Andy đã giúp hàng loạt doanh nghiệp nhỏ tận dụng blog và mạng xã hội để phát triển.

Đây là cách biến nghi ngờ thành sức mạnh:

• Tôi nghi ngờ mình là chuyên gia, nên tôi đọc, viết, và đắm mình vào lĩnh vực của mình mỗi ngày.
• Tôi nghi ngờ chất lượng sản phẩm, nên tôi sửa lỗi nhanh nhất có thể, viết kiểm tra kỹ lưỡng, và cảm ơn khách hàng vì đã kiên nhẫn.
• Tôi nghi ngờ mình xứng đáng với danh tiếng, nên tôi làm việc hết mình để chứng minh điều đó.
• Tôi chưa giỏi giao tiếp, lập trình, thiết kế như mong muốn, nhưng tôi thấy mình đang tiến bộ từng ngày.
• Startup của tôi chưa “thực sự” là một công ty, nên tôi tập trung làm khách hàng hài lòng, để họ chẳng bận tâm đến quy mô công ty.

Nhưng nếu bạn để nghi ngờ kéo mình xuống, nó sẽ thành thế này:

• Tôi nghi ngờ mình là chuyên gia, nên đêm nào cũng mất ngủ lo bị lộ, thậm chí tìm cách trốn sang công việc dễ hơn.
• Tôi nghi ngờ chất lượng sản phẩm, nên tôi che đậy bằng thiết kế hào nhoáng và lời chào mời sáo rỗng.
• Tôi nghi ngờ danh tiếng của mình, nên tôi sống trong sợ hãi, tự ghê tởm bản thân vì “dối trá”.
• Tôi chưa giỏi những kỹ năng cần thiết, nên tôi tránh né chúng, và cảm thấy như bị mắc kẹt khi phải đối mặt.

Nếu bạn rơi vào vòng xoáy này, hãy nhận ra nó để xử lý một cách lý trí.

Đánh bại giọng nói kẻ mạo danh trong đầu bạn

Dưới đây là vài cách để đối đáp với tiếng nói nghi ngờ trong đầu:

• “… chưa”: Thêm từ “chưa” vào mọi thứ bạn nghĩ mình chưa đủ tốt. Tôi chưa làm được việc này… chưa. Sản phẩm này chưa đủ tốt… chưa.
• “Tôi có phải một người tò mò không?”: Khi bạn học hỏi với sự chân thành và nhiệt huyết, bạn có nghĩ mình là kẻ mạo danh không? Không, bạn chỉ là một người đang tìm tòi – và điều đó thật tuyệt.
• “Tôi có xứng đáng ngang hàng với đồng nghiệp không?”: Có, trừ khi bạn nghĩ Neil Gaiman không xứng đứng chung với Neil Armstrong – cả hai đều từng nghi ngờ bản thân, và đều sai.
• “Tôi có xứng đáng với vị trí này không?”: Nếu không phải ai đó ngốc nghếch tự dưng trao nó cho bạn, thì đúng, bạn xứng đáng.
• “Tôi cảm thấy căng thẳng và chẳng biết đang làm gì.”: Đó chính là bản chất của con người… đặc biệt là với những ai luôn nỗ lực vươn lên. Chỉ những người thiếu hiểu biết và liều lĩnh mới không nhận ra rằng luôn có nhiều điều để khám phá, nhiều thứ để học hỏi, và rằng sự tự tin đôi khi cũng đáng ngờ. Nếu Mike Meyers còn không chắc liệu mình có thực sự hài hước hay không, thì đó cũng chỉ là điều hết sức bình thường của con người mà thôi. Ngay cả khi đôi lúc bạn cảm thấy mình đang cố quá sức, thì đó cũng là trạng thái tự nhiên của những người luôn cố gắng. Điều quan trọng không phải là né tránh cảm giác ấy, mà là chấp nhận và tiếp tục rèn luyện. Nó không phải bằng chứng cho thấy bạn nên từ bỏ, trừ khi bạn nghĩ rằng “học hỏi và phát triển” là điều không cần thiết, hoặc rằng quá trình ấy lúc nào cũng phải dễ chịu.

Neil Gaiman (Neil Richard MacKinnon Gaiman là một tiểu thuyết gia, nhà văn viết truyện ngắn, tác gia truyện tranh, nhà biên kịch người Anh) kể lại:

Vài năm trước, tôi có cơ hội tham gia một buổi tụ họp đặc biệt, nơi quy tụ những bộ óc vĩ đại – các nghệ sĩ, nhà khoa học, nhà văn và những nhà thám hiểm lỗi lạc. Họ đều là những con người đã tạo ra những điều tuyệt vời cho thế giới. Nhưng tôi thì sao? Tôi cảm thấy như mình không thực sự xứng đáng có mặt ở đó, như thể mọi người sớm muộn cũng sẽ nhận ra tôi chỉ là một kẻ may mắn vô tình lạc vào nơi này.

Vào đêm thứ hai hoặc thứ ba của sự kiện, tôi đứng ở phía sau hội trường, lặng lẽ quan sát khi một buổi biểu diễn âm nhạc đang diễn ra. Khi đó, tôi bắt chuyện với một quý ông lớn tuổi, một người rất lịch thiệp và tốt bụng. Chúng tôi trao đổi về nhiều điều, bao gồm cả việc cả hai cùng có một cái tên khá phổ biến.

Bất chợt, ông ấy nhìn về phía đám đông và thở dài:
“Tôi nhìn tất cả những con người này và tự hỏi, mình đang làm cái quái gì ở đây? Họ đã tạo ra những điều vĩ đại. Còn tôi, tôi chỉ đi đến những nơi mà người ta bảo tôi đến mà thôi.”

Tôi sững lại trong giây lát. Rồi tôi đáp:
“Đúng vậy. Nhưng anh là người đầu tiên đặt chân lên Mặt Trăng. Tôi nghĩ điều đó cũng có giá trị đấy chứ.”

Người đàn ông ấy chính là Neil Armstrong. (Neil Alden Armstrong là một phi hành gia và kỹ sư kỹ thuật hàng không vũ trụ người Mỹ, và cũng là người đầu tiên đặt chân lên Mặt Trăng. Ông cũng là một phi công hải quân, phi công thử nghiệm, và giáo sư đại học.)

Và khoảnh khắc đó đã khiến tôi nhẹ nhõm hơn rất nhiều. Nếu ngay cả Neil Armstrong – người đầu tiên bước trên Mặt Trăng – cũng từng cảm thấy như một kẻ mạo danh, thì có lẽ ai cũng vậy. Có lẽ không có ai thực sự là “người lớn” hay hoàn toàn xứng đáng với mọi thứ mình đạt được. Chúng ta chỉ là những con người đang cố gắng hết sức, làm việc chăm chỉ và đôi khi, may mắn một chút. Và có lẽ, đó là tất cả những gì chúng ta có thể hy vọng.

Source: https://neil-gaiman.tumblr.com/post/160603396711/hi-i-read-that-youve-dealt-with-with-impostor

Và khi logic không đủ, hãy nhớ: Bạn tin Mike Meyers, Jodie Foster tài năng, đúng không? Bạn nghĩ June Huh xứng đáng với huy chương của anh ấy? Họ nghi ngờ bản thân mỗi ngày, và họ sai. Vậy nếu họ sai, bạn cũng sai.

Đừng ngừng mơ lớn, đừng ngừng xây dựng startup của bạn. Chỉ cần ngừng tự đặt mình vào một tiêu chuẩn không thể đạt được. Và đừng lo người khác nghĩ gì – vì thật ra, họ chẳng nghĩ về bạn đâu.

Lưu ý: Bài viết được dịch với sự hỗ trợ từ ChatGPT và tinh chỉnh văn phong từ ngữ từ KDigital, bổ sung thêm các chú thích để nội dung sát nghĩa, tự nhiên và dễ hiểu nhất! Xưng hô trong bài viết ám chỉ đến tác giả của bài viết gốc Jason Cohen.

Source: https://longform.asmartbear.com/impostor-syndrome/