Tận dụng trí tuệ tập thể có thể mang lại lợi ích lớn, nhưng cũng có những lúc bạn nên tránh vì nó có thể dễ dàng dẫn bạn đi sai hướng.
Lại thêm một cuộc bỏ phiếu mà ai cũng đồng ý! Hiệu ứng đám đông tuyệt vời mà!
Tôi sẽ bắt đầu với một số sự thật thú vị và có vẻ không thể chối cãi. Rồi chúng ta sẽ cùng thử thách chúng.
Thí nghiệm đoán số lượng kẹo dẻo
Năm 2007, Michael Mauboussin đưa một chiếc lọ khổng lồ đầy kẹo dẻo cho 73 sinh viên của Trường Kinh doanh Columbia và hỏi họ: “Các bạn đoán xem trong này có bao nhiêu viên kẹo?”
Michael Mauboussin là một chuyên gia về đầu tư và chiến lược kinh doanh, đặc biệt nổi tiếng với nghiên cứu về tâm lý thị trường và ra quyết định. Ông từng là Trưởng bộ phận Chiến lược tại Morgan Stanley Investment Management và là giảng viên tại Trường Kinh doanh Columbia. Mauboussin là tác giả của nhiều cuốn sách, bao gồm The Success Equation và More Than You Know, tập trung vào cách kết hợp tư duy khoa học và đầu tư thông minh.
Câu trả lời dao động từ 250 đến 4.100 viên, trong khi con số thực tế là 1.116 viên. Mức sai lệch trung bình là 700 viên – tương đương 62% – cho thấy những sinh viên này ước lượng khá tệ.
Nhưng đây là phần thú vị: Dù từng cá nhân đoán sai rất nhiều, nhưng khi lấy trung bình tất cả các con số, kết quả là 1.151 viên – chỉ chênh lệch 3% so với thực tế. Con số trung bình này chính xác hơn gần như toàn bộ từng người trong nhóm – chỉ có 2 trong số 73 sinh viên đoán tốt hơn.
Vậy đây có phải chỉ là may mắn? Không hề. Thí nghiệm này lần đầu tiên được Jack Treynor thực hiện năm 1987 với 850 viên kẹo dẻo và 56 sinh viên. Kết quả trung bình chỉ sai lệch 2,5% so với thực tế, và chỉ có một sinh viên đoán chính xác hơn mức trung bình. Thí nghiệm này đã được lặp lại nhiều lần với kết quả tương tự.
Nếu tôi nói 4+4=7, tôi sai. Nếu bạn nói 4+4=7, bạn cũng sai. Nhưng nếu cả lớp Một cùng nói 4+4=7, thì giáo viên phải cân nhắc lại rồi đấy!
Hiệu ứng kỳ lạ này không chỉ đúng với kẹo jellybean mà còn có thể giúp bạn kiếm tiền trong gameshow.
Trò chơi trí tuệ và trí tuệ đám đông
Trong gameshow Ai là triệu phú, người chơi có cơ hội giành được một triệu đô nếu trả lời đúng 15 câu hỏi trắc nghiệm liên tiếp. Nếu không biết câu trả lời, họ có ba “quyền trợ giúp”: (1) loại bỏ hai trong bốn đáp án, (2) gọi điện cho một người bạn, hoặc (3) khảo sát khán giả trong trường quay.
Who Wants to Be a Millionaire (Ai là triệu phú) là một gameshow nổi tiếng trên toàn cầu, nơi người chơi phải trả lời đúng 15 câu hỏi trắc nghiệm để giành giải thưởng tối đa 1 triệu đô la (hoặc số tiền tương đương tùy quốc gia).
Chương trình ra mắt lần đầu tại Anh vào năm 1998, do Chris Tarrant dẫn chương trình, và nhanh chóng được mua bản quyền và sản xuất ở nhiều nước. Phiên bản Mỹ, do Regis Philbin dẫn dắt khi ra mắt năm 1999, đã trở thành một hiện tượng truyền hình.
Người chơi có ba quyền trợ giúp để hỗ trợ họ:
- 50:50 – Loại bỏ hai phương án sai.
- Phone a Friend – Gọi điện cho một người bạn để nhờ tư vấn.
- Ask the Audience – Khảo sát khán giả trong trường quay để xem họ chọn đáp án nào.
Chương trình nổi tiếng với cách xây dựng căng thẳng, ánh sáng và âm nhạc hồi hộp, khiến người xem bị cuốn hút theo từng câu hỏi. Với sự phổ biến rộng rãi, Ai là triệu phú đã trở thành một trong những gameshow thành công nhất trong lịch sử truyền hình.
Dựa trên thí nghiệm kẹo dẻo jellybean, quyền trợ giúp thứ ba có vẻ khá đáng tin cậy. Vậy trí tuệ đám đông có hiệu quả với các câu hỏi về văn hóa đại chúng và khoa học không? Hãy xem kết quả:
Khán giả trong trường quay chọn đúng câu trả lời đến 91% số lần!
Hãy nhớ rằng, đây là một nhóm người ngẫu nhiên, đến từ mọi tầng lớp xã hội, chỉ tình cờ có mặt tại phim trường vào một buổi chiều nào đó.
So sánh với quyền “gọi điện cho người thân”, nơi thí sinh có 30 giây hỏi ý kiến một người bạn được cho là thông minh nhất mà họ biết – và người này còn có thể tra Google hoặc Wikipedia.
Vậy mà người bạn thông minh có cả kho tri thức nhân loại này chỉ trả lời đúng 65% số lần.
Đám đông lại thắng.
Đây không phải gian lận, đây là crowdsourcing!
Quy tắc này có đúng trong mọi trường hợp không?
Có vẻ như có vô số nghiên cứu cho thấy đám đông thông minh hơn cá nhân. Vậy đây có phải là quy luật bất biến? Chúng ta có nên tận dụng sức mạnh này nhiều hơn không?
Các công ty lớn thường sử dụng trí tuệ tập thể. Bạn có thể thấy các chiến dịch quảng cáo luôn được thử nghiệm trên các nhóm khách hàng mẫu.
Nhưng khi nói đến sáng tạo – ví dụ như thiết kế sản phẩm hay quảng cáo – chúng ta biết rằng “thiết kế theo đám đông” chính là kẻ thù của đổi mới. Một sản phẩm trung bình, dành cho người tiêu dùng trung bình, không phải là công thức thành công.
Vậy chúng ta nên làm gì? Tin vào đám đông hay đi theo trực giác cá nhân?
Giải mã “trí tuệ đám đông”
Hãy quay lại với gameshow Ai là triệu phú.
Giả sử có 100 người trong trường quay, và chỉ 16 người biết rằng đáp án đúng là A. Những người còn lại không biết và chọn ngẫu nhiên.
Kết quả bỏ phiếu sẽ là:
- A: 37 phiếu
- B: 21 phiếu
- C: 21 phiếu
- D: 21 phiếu
Trông quen không? Nó gần giống với kết quả thực tế của chương trình.
Lý do là những người không biết gì bỏ phiếu ngẫu nhiên, khiến các lựa chọn sai triệt tiêu lẫn nhau. Nhờ vậy, chỉ 16% số người biết đáp án cũng đủ để làm cho A trở thành lựa chọn hàng đầu.
Khi đám đông giết chết sáng tạo
Bây giờ, hãy xem tại sao quy tắc này không áp dụng cho lĩnh vực sáng tạo.
Giả sử bạn đang lên kế hoạch cho bữa tiệc gia đình. Bạn có thể nấu đủ món ngon, nhưng rồi:
- Một số người không ăn cay.
- Chú Bill bị dị ứng tỏi.
- Cô Sarah không ăn thịt bò.
- Timmy không ăn rau xanh.
Và cuối cùng, món ăn duy nhất có thể làm hài lòng tất cả là… cơm gà.
Nhưng có ai thật sự thích cơm gà không? Không hẳn. Nó chỉ là món mà không ai ghét đến mức phản đối.
Phiếu bầu không tạo ra điều tuyệt vời, nó chỉ loại bỏ những thứ bị phản đối nhiều nhất
Tất nhiên, nếu bạn là nhà hàng tiệc cưới, cơm gà có thể là lựa chọn tốt! Nhưng nếu bạn là một startup, bạn cần một thị trường ngách mà bạn có thể chiếm lĩnh hoàn toàn – chứ không phải vùng trung lập nhạt nhòa chẳng làm ai phấn khích.
Sự khôn ngoan của đám đông phát huy tác dụng khi có một câu trả lời đúng khách quan, và những sai số có thể triệt tiêu lẫn nhau, như trong trường hợp đoán số kẹo hoặc trả lời các câu hỏi về văn hoá đại chúng.
Nhưng trong công việc sáng tạo, bỏ phiếu chỉ loại bỏ những yếu tố thú vị, khiến sản phẩm cuối cùng trở nên nhạt nhẽo và vô hồn. Và đó không phải cách để tạo ra những sản phẩm vĩ đại.
Lưu ý: Bài viết được dịch với sự hỗ trợ từ ChatGPT và tinh chỉnh văn phong từ ngữ từ KDigital, bổ sung thêm các chú thích để nội dung sát nghĩa, tự nhiên và dễ hiểu nhất! Xưng hô trong bài viết ám chỉ đến tác giả của bài viết gốc Jason Cohen.
